Postępowanie w razie pożaru

Zagrożeniem pożarowym nazywamy zespół czynników wpływających na powstanie i rozprzestrzenianie się pożaru – a przez to na bezpieczeństwo życia ludzi.

Zagrożenie wybuchem może powstać w każdym miejscu, gdzie istnieje możliwość wytworzenia mieszaniny wybuchowej poprzez rozproszenie w powietrzu palnych gazów, par palnych cieczy czy też pyłów palnych ciał stałych. Jeżeli stężenie substancji palnej w powietrzu będzie odpowiednio wysokie, to pod wpływem czynnika inicjującego zapłon, nastąpić może gwałtowne spalanie mieszaniny, czyli wybuch.

Pożar lub wybuch może powstać, gdy zaistnieje czasowa i przestrzenna zbieżność następujących elementów:

• materiału palnego,
• czynnika utleniającego,
• źródła zapłonu.

Nas będą interesowały przede wszystkim pożary i wybuchy, które mogą powstać w zakładzie pracy z uwagi na stosowanie tam często w dużych ilościach materiałów niebezpiecznych pożarowo. Materiały palne, które będą traktowane jako niebezpieczne pożarowo to:

• gazy palne, takie jak: acetylen, metan, etan, wodór, propan-butan, amoniak, gaz ziemny, miejski, generatorowy itp.,
• ciecze, których pary z powietrzem tworzą mieszaniny palne i wybuchowe jak: węglowodory ciekłe, alkohole, rozpuszczalniki (aceton, benzyna itp.) o temperaturze zapłonu poniżej 55 ⁰C,
• ciała stałe wytwarzające w zetknięciu z wodą lub parą wodną gazy palne, zapalające się samorzutnie w powietrzu materiały wybuchowe i pirotechniczne, pyły palne.

Czynniki utleniające – tlen z powietrza, tlen w związkach nad-tlenkowych, związki zawierające grupy bogate w tlen (azotanowe, azotynowe, nitrowe, chloranowe i inne), chlorowce (fluor, chlor, brom), siarka.

Źródła zapłonu — np. iskry elektryczne, mechaniczne, elektrostatyczne, gorące powierzchnie, iskry spawalnicze, łuk elektryczny, otwarty ogień.

Ogólne metody zapobiegania pożarom i wybuchom

Ponieważ powstanie pożaru warunkuje obecność materiału palnego, czynnika utleniającego i źródła zapłonu – usunięcie jednego z nich wykluczy jego powstanie.

Usunięcie materiałów palnych ze strefy zagrożenia.

Przypadki, gdy usunięcie substancji palnej jest konieczne:

• odpylanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem pyłów (zawirowanie osiadłego pyłu o grubości 1 mm może wypełnić pomieszczenie mieszaniną wybuchową),
• usuwanie odpadków szczególnie mających zdolności do samo-nagrzewania się (np. zaolejone czyściwo),
• usuwanie trawy, liści itp. z najbliższego otoczenia zbiorników z gazami palnymi i cieczami palnymi,
• czyszczenie z resztek substancji palnych aparatów i rurociągów oddawanych do remontów związanych ze spawaniem,
• wentylowanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem (obniżanie stężenia substancji palnych gazowych poniżej Dolnej Granicy Wybuchowości).

Sposoby zapobiegania pożarom i wybuchom obejmują:

• usunięcie elementów palnych ze strefy zagrożenia;  
• usunięcie ze strefy zagrożenia źródeł zapłonu, mogących zainicjować pożar, a więc: eliminowanie do minimum w toku procesów technologicznych używania otwartego płomienia (piece przemysłowe, spawanie); eliminowanie możliwości ogrzewania i nagrzewania się powierzchni aparatury i mechanicznych urządzeń elektrycznych;
• niedopuszczanie do nadmiernej emisji fotochemicznej i fototermicznej na skutek promieniowania świetlnego i cieplnego;
•  zapobieganie powstawaniu iskier mechanicznych (w skutek tarcia, uderzania lub szlifowania przedmiotów) oraz iskier elektrycznych (pochodzących z przewodów i urządzeń elektrycznych);  
• zapobieganie powstawaniu na stanowiskach pracy zjawiska elektryczności statycznej w wyniku elektryzowania się różnych materiałów;
• usunięcie czynnika utleniającego poprzez: stosowanie atmosfery ochronnej – stosowana w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem; flegmatyzację materiałów- polegającą na rozcieńczeniu substancji niebezpiecznych innymi związkami o trwałej budowie chemicznej, które przejmując część ciepła reakcji rozkładu i wpływają na poprawę bezpieczeństwa (stosuje się ją w odniesieniu do cieczy, gazów i ciał stałych).

W celu zaznajomienia pracowników z zasadami postępowania na wypadek pożaru pracodawca opracowuje „Instrukcję postępowania na wypadek pożaru” i umieszcza ją w miejscach widocznych. Instrukcja ta powinna zawierać:

• zasady organizacji i warunki ewakuacji z uwzględnieniem środków i sposobów ogłaszania alarmów o niebezpieczeństwie, zasady warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, sposobów prowadzenia ewakuacji zorganizowanej i indywidualnej,
• zasady postępowania na wypadek pożaru, w tym:
  • gaszenie pożaru do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz współdziałanie z kierującym akcją gaśniczą,
  • zasady postępowania dla innych osób korzystających z obiektu,
• wykaz telefonów alarmowych.

Obowiązki pracowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej.

W szczególności pracownik powinien:

1. uczestniczyć w szkoleniach z zakresu ochrony przeciwpożarowej,
2. zapoznać się z instrukcjami bezpieczeństwa pożarowego,
3. zapobiegać powstawaniu czynników wywołujących pożary,
4. znać zasady alarmowania i postępowania na wypadek pożaru,
5. znać miejsce rozmieszczenia, przeznaczenie oraz obsługę podręcznego sprzętu gaśniczego,
6. znać zasady gaszenia pożarów w zarodku przy użyciu podręcznego sprzętu gaśniczego,
7. znać zasady prowadzenia ewakuacji.

W razie zauważenia ognia, dymu należy:

1. powiadomić o pożarze lub innym niebezpieczeństwie osoby znajdujące się w sąsiedztwie, zakładzie, oddziale, dziale, pracowni lub obiekcie,
2. telefonicznie lub w inny sposób zawiadomić Straż Pożarną podając rodzaj zagrożenia: – gdzie się pali – adres, nazwa obiektu, kondygnacja, –co się pali – dach, pomieszczenie, magazyn, archiwum, szatnia, gabinet, biuro, piwnica, –czy jest zagrożone życie ludzkie, –swoje imię i nazwisko oraz numer telefonu, z którego się dzwoni.
3. po odłożeniu słuchawki chwilę odczekać na sprawdzenie wiarygodności zgłoszenia,
4. przystąpić do gaszenia ognia podręcznymi środkami gaśniczymi.

Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru

• równocześnie z alarmowaniem o niebezpieczeństwie należy przystąpić do gaszenia pożaru podręcznym sprzętem gaśniczym, udzielenia pomocy osobom poszkodowanym lub zagrożonym.
• przystąpić do ewakuacji osób znajdujących się w obiekcie ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych, dzieci i osób nie znających obiektu.
• w miarę możliwości zabezpieczyć dokumentację i inne wartościowe przedmioty przed pożarem i osobami postronnymi.
• do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych akcją kieruje Kierujący Akcją Ratowniczą.
• po przybyciu jednostek ratowniczo-gaśniczych kierowanie akcją przejmuje kierownik akcji ratowniczej, który ma prawo żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji społecznych i obywateli.
• osoby postronne korzystające z obiektu powinny zachować spokój i podporządkować się osobom kierującym akcją

Osoby nie przestrzegające postanowień niniejszej instrukcji i przepisów przeciwpożarowych podlegają sankcjom kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563) obiekty powinny być wyposażone w gaśnice przenośne spełniające wymagania Polskich Norm będących odpowiednikami norm europejskich (EN), dotyczących gaśnic lub gaśnic przewoźnych. Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, określonych w Polskich Normach dotyczących podziału pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie.

Zasady wyposażenia obiektów w gaśnice

Jedna jednostka masy środka gaśniczego 2 kg (lub 3 dm3) zawartego w gaśnicach, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach szczególnych, powinna przypadać:

1. na każde 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym:
   1. zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V,
   2. produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m2,
   3. zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem;
2. na każde 300 m2 powierzchni strefy pożarowej nie wymienionej w pkt. 1, z wyjątkiem zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV.

Gaśnice w obiektach powinny być rozmieszczone:

1. w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności:
   1. przy wejściach do budynków
   2. na klatkach schodowych
   3. na korytarzach
   4. przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz;
2. w miejscach nie narażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki);
3. w obiektach wielokondygnacyjnych – w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki.

Przy rozmieszczaniu gaśnic powinny być spełnione następujące warunki:

1. odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m;
2. do gaśnic powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m.

Rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego oraz zakres stosowania środków gaśniczych.

Grupy pożarów według rodzaju palącego się materiału i sposobu jego spalania:

1. pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko spalania żarowego (np. drewna, papieru, tkanin);
2. pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się pod wpływem temperatury (benzyna, alkohol, oleje, tłuszcze, lakiery);
3. pożary gazów palnych (np. propanu, acetylenu, gazu ziemnego);
4. pożary metali (magnez, sód, uran, itd.);
5. pożary tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych.

W zależności od grupy pożaru stosuje się odpowiednie środki gaśnicze.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Służy on do zwalczania pożarów w ich początkowym stadium (tak zwana likwidacja pożaru w zarodku) . Cechuje się on dużą prostotą obsługi i konstrukcji oraz niezawodnością w działaniu. Podręczny sprzęt gaśniczy zgodnie z Polską Normą musi być właściwie oznakowywany i rozmieszczany w obiektach, do ochrony których jest przeznaczony. Konstrukcja tego sprzętu, jego ciężar oraz sposób posługiwania się umożliwia jego zastosowanie także przez osoby nie posiadające przeszkolenia specjalistycznego. Sposób oraz zakres użycia określany jest na etykietach. Zgodnie z wytycznymi, obiekty powinny być wyposażone w podręczny sprzęt gaśniczy dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie. Właściwe oznakowanie podręcznego sprzętu gaśniczego polega na malowaniu go na określony (prawie zawsze czerwony) kolor oraz zaopatrywaniu w odpowiednie nalepki z instrukcją obsługi i przeznaczenia danego sprzętu gaśniczego, z pisemnym i rysunkowym opisem.

Do podręcznego sprzętu gaśniczego zaliczamy:

• gaśnice,
• hydronetki,
• koce gaśnicze,
• tłumice,
• sita kominowe.