Podstawowe zasady BHP przy obsłudze maszyn i urządzeń technicznych

Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze maszyn i urządzeń technicznych regulują ogólnie art. 215, art. 216 i art. 217 Kodeksu pracy.

Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach.

Przede wszystkim maszyny te powinny być tak konstruowane i budowane, aby:

• zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,
• uwzględniały zasady ergonomii,
• maszyny i inne urządzenia, które nie spełniają tych wymagań, muszą być wyposażone przez producenta w odpowiednie zabezpieczenia, a w przypadku, gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w odpowiednie zabezpieczenie należy do obowiązków pracodawcy,
• maszyny i urządzenia produkcyjne powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w całym okresie użytkowania, a także w czasie montażu (w przypadkach koniecznych – również demontażu), napraw, transportu i przechowywania, zarówno przy użytkowaniu samodzielnym, jak i w zespołach i układach technologicznych,
• montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny odbywać się przy zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, uwzględniających instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej,
• miejsce i sposób zainstalowania oraz użytkowania maszyn powinny uwzględniać minimalizację ryzyka zawodowego, w szczególności poprzez: zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiędzy ruchomymi częściami maszyn a ruchomymi lub stałymi elementami otoczenia, zapewnienie, aby wszystkie używane lub produkowane materiały, bądź energia były w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.

Bezpieczeństwo maszyn i urządzeń produkcyjnych powinno być zapewnione przez:

• dobór odpowiednich zasad działania, rozwiązań konstrukcyjnych, bezpiecznych elementów konstrukcyjnych itp.,
• zastosowanie w rozwiązaniach konstrukcyjnych: środków mechanizacji, automatyzacji i zdalnego sterowania, odpowiednich materiałów, środków ochrony indywidualnej i zbiorowej,
• spełnienie wymagań przeciwpożarowych i przeciwwybuchowych,
• spełnienie wymagań ergonomicznych.

W trakcie eksploatacji maszyn i urządzeń należy jednocześnie pamiętać o podstawowych zasadach bezpiecznej pracy:

• do pracy przy maszynie może być dopuszczony pracownik posiadający odpowiednie kwalifikacje i przeszkolony w zakresie bezpiecznej obsługi,
• obsługa maszyny czy urządzenia powinna być zgodna z instrukcją bezpiecznej pracy opracowaną na podstawie dokumentacji techniczno-ruchowej,
• pracownik jest zobowiązany do stosowania odpowiedniej odzieży i obuwia roboczego oraz sprzętu ochrony osobistej,
• należy utrzymywać w porządku i czystości stanowisko robocze, a zwłaszcza dbać o stan narzędzi pracy,
• nie dopuszczać bez wiedzy przełożonego do pracy na swoim stanowisku osób postronnych,
• w razie przerwy w dopływie prądu wyłączyć obsługiwane maszyny i urządzenia, po zakończonej pracy zatrzymać obsługiwane maszyny i urządzenia, dokładnie oczyścić stanowisko robocze, ułożyć narzędzia i przyrządy w miejsce do tego przeznaczone,
• każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania,
• gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami, jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego,
• elementy sterownicze maszyn mające wpływ na bezpieczeństwo muszą być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wymaganiami określonymi w Polskich Normach,
• elementy sterownicze nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, w szczególności spowodowanych ich niezamierzonym użyciem,
• maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpowiednio oznakowane urządzenia do odłączania od wszystkich źródeł energii. Włączenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi,
• maszyny wielostanowiskowe powinny być wyposażone w urządzenia sygnalizacji dźwiękowej lub świetlnej automatycznie wysyłające sygnały uprzedzające o uruchomieniu maszyny. Sygnały powinny być odbierane na wszystkich stanowiskach pracy przy danej maszynie,
• maszyny z własnymi napędami powinny mieć łatwo dostępne dla obsługującego, sprawnie działające i zabezpieczone przed przypadkowym włączeniem urządzenia do włączania i wyłączania,
• maszyny z więcej niż jednym elementem sterowniczym, z wyłączeniem maszyn przenośnych trzymanych w ręku lub prowadzonych ręką, powinny być wyposażone w wyłączniki awaryjne wyróżniające się barwą i kształtem. Konstrukcja i usytuowanie wyłącznika powinny w razie zagrożenia zapewniać możliwość szybkiego wyłączenia napędu maszyny, także przez osobę niezatrudnioną przy jej obsłudze,
• w przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia, należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową – łatwo dostrzegalną i zrozumiałą,
• części ruchome maszyn i urządzeń produkcyjnych stanowiące źródło zagrożeń powinny być osłonięte lub zabezpieczone innymi środkami ochrony,
• pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części maszyn grożące spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu trwałymi osłonami,
• osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów itp.) powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecznych, aby przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów. Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy,
• o dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik powinien niezwłocznie powiadomić przełożonego,
• maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasilania energią. Wznowienie pracy maszyny bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne,
• maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być wycofane z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie,
• maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej,
• pracodawca jest obowiązany ustalić rodzaje maszyn, które wymagają stałej obsługi, a pozostawienie ich bez niej może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub pożaru, oraz ustalić szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pracą tych maszyn,
• nie wolno naprawiać, czyścić i smarować maszyn będących w ruchu , z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej,
• pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą pracować w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły oraz bez nakryć głowy okrywających włosy,
• dla maszyn zasilanych energią elektryczną należy stosować zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych.

Zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych (w tym przy narzędziach o napędzie elektrycznym) :

• należy zapoznać się z fabryczną instrukcją obsługi urządzeń o napędzie elektrycznym,
• należy przestrzegać podstawowych zasad ochrony przeciwporażeniowej,
• prace związane z podłączeniem, badaniem, konserwacją i naprawą urządzeń elektrycznych mogą być wykonywane tylko przez osoby uprawnione (posiadające wymagania kwalifikacyjne typu „E”- jeżeli pracodawca uzna to za konieczne),
• nie wolno udostępniać odbiorników elektrycznych osobom nieznającym zasad ich użytkowania i instrukcji obsługi,
• w miejscach krańcowego zagrożenia dopuszczenie do pracy powinno odbywać się przy udziale elektryka, który sprawdzi skuteczność ochrony przeciwporażeniowej,
• każdorazowo przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić optycznie stan obudowy izolacyjnej urządzeń, przewodów i wtyczek; w przypadkach uszkodzenia oddać do naprawy,
• po zakończeniu prac wyłączyć odbiorniki elektryczne i zgodnie z instrukcją zabezpieczyć je przed ponownym włączeniem przez osoby nieupoważnione,

Zabrania się:

• eksploatowania urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych bez osłon, ochron i innych przewidzianych dla tych urządzeń zabezpieczeń,
• zdejmowania osłon z części ruchomych urządzeń i instalacji w czasie ich ruchu,
• wykonywania jakichkolwiek prac konserwacyjno-remontowych maszyn, urządzeń i odbiorników elektrycznych,
• podłączania odbiorników do sieci w inny sposób niż za pomocą wtyczek stanowiących fabryczne wyposażenie odbiorników,
• wykonywania przedłużeń inaczej niż za pomocą fabrycznie wyprodukowanych przedłużaczy,
• postępowania w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami, szczegółowymi instrukcjami i poleceniami nadzoru podczas użytkowania energii elektrycznej.